| Website www.wederopbouw.be
gelanceerd - Diksmuide - 11/12/2008 1.www.wederopbouw.be De
ingrijpende verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog lieten onuitwisbare sporen
na in de Westhoek die als een verminkt gewest uit het oorlogsgeweld kwam. Reeds
tijdens de oorlog werd de wederopbouw voorbereid, en in de eerste jaren na de
oorlog kwam een wetgeving op gang die het herstel van de streek regelde. Vanaf
1919 vestigden vele architecten zich (tijdelijk) in de regio. Tussen 1919 en 1930
werd het grootste deel van de wederopbouw gerealiseerd. De wederopbouw bepaalt
dan ook het gezicht van de Westhoek. In de grootste steden en gemeenten zoals
Ieper, Diksmuide en Nieuwpoort is zelfs sprake van een architectuur, exclusief
voor de wederopbouw: wederopbouwarchitectuur. De architectuur van de streek toont
bijgevolg een coherent beeld, dat door nationale en internationale architectuurhistorici
als uniek wordt beschouwd. Momenteel is de wederopbouwarchitectuur in de
Westhoek sterk in transformatie. Het patrimonium is ruim tachtig jaar oud en moet
worden aangepast aan nieuwe comforteisen. Om dit op een kwalitatieve en duurzame
wijze te doen die het unieke beeldbepalende karakter van de streek niet fnuikt,
is er nood aan documentatie over de architectuur die na de Eerste Wereldoorlog
het landschap en de stads- en dorpkernen in de Westhoek tekende. Die informatie
is op diverse plekken te vinden, zoals in architectenarchieven en archieven van
aannemers, in de archieven van de bevoegde diensten voor de wederopbouw, maar
ook in de gemeentelijke archiefdiensten. De gemeenten van de Westhoek bewaren
heel wat cruciaal archiefmateriaal dat het proces van de wederopbouw documenteert.
Deze archieven zijn evenwel niet geïnventariseerd en slechts op summiere
wijze ontsloten. Het voorbije jaar voerde het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven
met verschillende partners een grootschalig onderzoek naar deze gemeentelijke
archiefstukken over de wederopbouw onder de noemer ‘Het Gekwetste Gewest’.
Daarin werd gezocht naar oplossingen voor een beter begrip van deze archieven
én voor hun ontsluiting. Het resultaat van het breed opgezette archiefonderzoek
is de website www.wederopbouw.be die reproducties bevat van 154 stukken die veel
voorkomen in gemeentelijke wederopbouwarchieven. De site is op diverse manieren
doorzoekbaar: via de betrokken actoren, via de wetgeving over wederopbouw, via
een archiefschema en via de gereproduceerde stukken zelf. Verder worden zowel
de stukken als de wetgeving en de betrokken actoren telkens uitvoerig geduid.
www.wederopbouw.be
is dus een belangrijke stap om het unieke archiefmateriaal over de wederopbouw
toegankelijker te maken, zowel voor de archiefmedewerkers (in functie van ordening
en inventarisatie) als voor geïnteresseerden in de rol die de gemeenten speelden
in de wederopbouw na de Eerste Wereldoorlog. De website werd gelanceerd
op 11 december 2008. 2. GROOTSCHALIG PROJECT ROND WEDEROPBOUWARCHITECTUUR
Het archievenproject ‘Het Gekwetste Gewest’, waarvan www.wederopbouw.be
de eerste grote verwezenlijking is, kadert binnen een ruimer project rond de wederopbouwarchitectuur.
De finale doelstelling van dit ruimere project is een kwalitatieve hedendaagse
omgang met de wederopbouwarchitectuur en –stedenbouw te stimuleren. Men wil
het wederopbouwpatrimonium op een verantwoorde manier leefbaar maken volgens hedendaagse
normen rond wonen en werken. Daartoe wordt met verschillende partners een brede
waaier aan deelprojecten ontwikkeld: ontwerpmatig architecturaal onderzoek, onderzoek
naar de archieven die de wederopbouw documenteren, architectuurhistorisch onderzoek
naar de gebouwde omgeving, sensibiliseringsacties die het brede publiek bewustmaken
van de unieke en beeldbepalende waarde van de wederopbouwarchitectuur, projecten
rond leefbaarheid, ruimtelijke kwaliteit en woonbeleid,… Al deze projecten
vullen elkaar aan en versterken elkaar. Het Vlaams Architectuurinstituut, de Erfgoedcel
Ieper en Labo S van de Universiteit van Gent zijn nauw betrokken bij dit ruimere
project. In 2009 zal het resulteren in een waaier aan publieksactiviteiten, gaande
van een boek over de wederopbouw tot bustours voor architecten en het brede publiek
doorheen de Westhoek. Ook het archief- en erfgoedproject ‘Het Gekwetste
Gewest’ zal in 2009 resulteren in een vooruitstrevend cultureel product dat
het cultureel erfgoed over de wederopbouwarchitectuur breed toegankelijk wil maken.
Momenteel is een volgende fase van ‘Het Gekwetste Gewest’ ingezet, en
wordt er gewerkt aan een thematische archievengids van archieven over de wederopbouw.
Een deel van deze archieven is ontsloten en wordt bewaard bij het Algemeen Rijksarchief,
archieven van steden en gemeenten en het Provinciaal Archief West-Vlaanderen.
Andere archieven van private personen (architecten, aannemers, fotografen, …)
die een belangrijke rol speelden bij de wederopbouw worden opgespoord op zolders
van nabestaanden. De thematische archievengids biedt een toegang tot al deze archieven
en wil hét instrument zijn voor architecten, erfgoedwerkers en onderzoekers
die de wederopbouw in de Westhoek willen bestuderen. In september 2009 zal de
thematische archievengids van de persen rollen. Hieronder een aantal foto's
van de voorstelling op 11/12/2008. Maarten Liefooghe 
Sofie De Caigny (CVAa) 
Eva
Van Regenmortel (CVAa) - Projectleidster 
Gunter
Pertry, gedeputeerde voor Cultuur, Bibliotheken en Archief 
Hieronder
zijn toespraak: Waardering voor wederopbouw De
website die hier vandaag wordt voorgesteld, vormt zoals gezegd een essentieel
onderdeel van een breed opgezet archiefproject rond het beheer en de ontsluiting
van gemeentelijke wederopbouwarchieven. Het project kreeg, heel toepasselijk,
de naam 'Het Gekwetste Gewest'. We bevinden ons inderdaad in een gebied dat ooit
zwaar 'gekwetst' is geweest, en van die kwetsuren zien we nog op vele plaatsen
de littekens in het landschap. In een razendsnel tempo verrees de Westhoek als
een Phoenix uit zijn asse. Meer dan tachtig jaar na datum is het vooral de wederopbouw
die nog steeds in grote mate de aanblik en ruimtelijke structuur van talrijke
gemeenten - en dus ook de hele Westhoek - bepaalt. We mogen zelfs stellen dat
de herinnering aan wat vernield werd - een zo belangrijk aspect van de identiteit
van de Westhoek - ook net door de aanwezigheid van wederopbouwarchitectuur levend
en tastbaar is gebleven. Door steeds wijzigende noden van o.a. comfort,
duurzaamheid en ruimtegebruik komt dit wederopbouwerfgoed onder druk te staan..
We staan vandaag, ongeveer 90 jaar na datum, voor een grote uitdaging, namelijk:
op een kwalitatieve manier behouden, door middel van nieuwe ontwikkelingen. Wat
verdwijnt, verdwijnt meestal voorgoed. En dikwijls beseffen we ook nauwelijks
wat we precies zijn kwijtgeraakt. Een geïntegreerde aanpak. Drie
sporen. 'Het Gekwetste Gewest' en de website www.wederopbouw.be leggen
een noodzakelijk fundament. De Provincie West-Vlaanderen plaatst dit archiefproject
evenwel meteen binnen de ruimere context van een geïntegreerde aanpak rond
wederopbouwarchitectuur. Doorheen een aantal projectgebonden samenwerkingsverbanden
willen we de verantwoorde omgang met het wederopbouwpatrimonium verder stimuleren.
De initiatieven die hier op korte termijn voor worden ontwikkeld, zijn te situeren
op drie sporen. Een eerste spoor bestaat uit de voortzetting en uitdieping
van het basisonderzoek inzake wederopbouwerfgoed. Daarmee bedoelen we niet enkel
de tweede fase van 'Het Gekwetste Gewest' door het Centrum Vlaamse Architectuurarchieven,
maar bijvoorbeeld ook de noodzaak om een beter inzicht te krijgen in het kenmerkende
materiaalgebruik van de wederopbouwarchitectuur. Met een tweede spoor
begeven we ons op het vlak van beleidsontwikkeling. Hoe kunnen gemeentebesturen
geholpen worden in hun beleid ten aanzien van wederopbouwarchitectuur? En spreken
we dan over een erfgoedbeleid? Of eerder een beleid ruimtelijke ordening? Of een
vergunningenbeleid? Bovendien is elke gemeente, elk gebouw weer anders: oplossingen
die voor één situatie werken, doen dat misschien niet voor andere
situaties. Daarom geloven we in de voordelen van een geïntegreerde aanpak,
die op maat van de gemeenten kan ingevuld worden. Eerder dit jaar leverde
Labo S - de onderzoekscel van de vakgroep Architectuur en Stedenbouw van de Universiteit
Gent - al een methodiek en afwegingskader aan voor het evalueren van wederopbouwarchitectuur.
Deze studie gebeurde in opdracht van de stad Ieper, de gemeente Heuvelland en
de Provincie West-Vlaanderen. Het 'verantwoord omgaan met wederopbouwarchitectuur'
had in die opdracht in eerste instantie betrekking op de evaluatie van bouwaanvragen.
Momenteel lopen in Ieper en Heuvelland twee concrete oefeningen om het toepassingsgebied
te verruimen. Ieper gebruikt de inzichten uit de studie bij de evaluatie van haar
stedenbouwkundige verordening voor het bouwkundig erfgoed. Heuvelland neemt ze
dan weer mee in de ontwikkeling van een visie voor Westouter, wat uiteindelijk
zijn neerslag moet krijgen in een ruimtelijk uitvoeringsplan voor de dorpskern
in kwestie. Omdat hier in feite een vernieuwende werkwijze aan het ontstaan is,
kunnen Ieper en Heuvelland in beide oefeningen nog steeds een beroep doen op de
deskundigheid van Labo S. Om die twee pilootgemeenten een eind op weg te helpen,
heeft de Provincie trouwens die service van Labo S uitgebreid naar adviesverlening
bij een vijftal concrete bouwaanvragen. Met de ervaringen die hier worden
opgedaan, werken we op termijn naar een aanbod van beproefde beleidsinstrumenten,
dat ter beschikking gesteld zal worden van alle westhoekgemeenten. Het
derde spoor omvat alle acties die een breed publiek voor de waarde van
wederopbouwarchitectuur willen sensibiliseren. 2009 wordt in dit opzicht een belangrijk
jaar. In samenwerking met het Vlaams Architectuurinstituut grijpt de Provincie
het komende jaar verschillende gelegenheden aan om de kwaliteitsvolle omgang met
wederopbouwarchitectuur te promoten. De tweejaarlijkse Dag van de architectuur,
gecoördineerd door het Vlaams Architectuurinstituut, zal bijvoorbeeld in
de Westhoek speciaal aandacht schenken aan gerealiseerde bouw- en verbouwingsprojecten
die net van zo'n kwalitatieve benadering getuigen. Ook via het medium van de regionale
televisie zal het publiek met inspirerende voorbeelden kunnen kennismaken. Maar
er is ook gedacht aan specifieke doelgroepen. Voor jongeren uit het laatste jaar
van het secundair onderwijs ontwikkelt het Vlaams Architectuurinstituut een aangepast
lessenpakket. Architecten, die in het hele verhaal meer dan eens een cruciale
rol spelen, worden langsheen workshops rond concrete cases uitgenodigd om actief
mee te zoeken naar passende hedendaagse oplossingen. Tenslotte zetten de Provincie
West-Vlaanderen en het Vlaams Architectuurinstituut, samen met Erfgoedcel Ieper,
CO7 en stad Diksmuide mee de schouders onder de publicatie van een mooi én
toegankelijk boek over de wederopbouw in de Westhoek. Tot slot U
ziet, de Wederopbouw betekent zoveel meer dan een noodzakelijke fase van herstel
na de doortocht van de Eerste Wereldoorlog. Als thema behoort deze periode trouwens
evenmin exclusief tot de Westhoek, zoals zoveel andere gemeenten binnen en buiten
West-Vlaanderen kunnen bevestigen. De Westhoek kreeg evenwel als geen andere regio
een nieuw gezicht tijdens die tien jaar vlak na de oorlog. Een nieuw gezicht,
dat misschien lijkt op het oude, maar minder dan je zou vermoeden…iets om
over na te denken!
En als afsluitende bedenking: 'Het gekwetste gewest' blijft
dus kwetsbaar… Van al dat denken kan je dorst krijgen; ik nodig dus
graag alle aanwezigen uit op de receptie in de foyer, aangeboden door de Provincie
West-Vlaanderen.
Deze rubriek staat open voor iedereen.
Ook jij kunt foto's doorsturen voor de rubriek "Je was er bij". Ons adres: info@westhoek.be Everyone
can send pictures for the pages "You were there". Our address: info@westhoek.be | 
